Οι καινοτόμες πράσινες υπηρεσίες, τα προϊόντα που είναι φιλικά προς το περιβάλλον και η χρήση ανακυκλωμένων υλών αποτελούν σημαντικά οχήματα για την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, τα αγαθά αυτά είναι δυσεύρετα αλλά και εξαιρετικά ακριβά στην αγορά, κάνοντάς τα λιγότερα προσιτά στο ευρύ κοινό.
Μέσα από το έργο LIFE-IP CEI-Greece «Circular Greece», που φιλοδοξεί να εφαρμόσει την Κυκλική Οικονομία στην Ελλάδα και υποστηρίζει την εφαρμογή του σχετικού θεσμικού πλαισίου, υιοθετούμε ένα νέο σημαντικό εργαλείο που καλείται να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα. Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (ΠΔΣ) εισάγουν για πρώτη φορά την έννοια των περιβαλλοντικών κριτηρίων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων των δημοσίων φορέων. Ουσιαστικά, με την εφαρμογή των ΠΔΣ, τα αγαθά, οι υπηρεσίες και τα έργα με τις μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις μπορούν να προτιμηθούν σε σύγκριση με άλλα τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο της σύμβασης υπό άλλες συνθήκες.Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αναθέτουσες αρχές (υπουργεία, περιφέρειες, δήμοι και λοιποί δημόσιοι φορείς) είναι οι μεγαλύτεροι αγοραστές αγαθών, υπηρεσιών και έργων, και ως εκ τούτου οι δημόσιες συμβάσεις αποτελούν ισχυρό μοχλό πίεσης της αγοράς. Χρησιμοποιώντας την αγοραστική τους δύναμη μπορούν να συμβάλουν σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο στην επίτευξη εθνικών και διεθνών στόχων βιωσιμότητας και περιβαλλοντικής πολιτικής. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά τα έτη 2015-2019, μόνο για την κατηγορία Χαρτί Φωτοαντιγραφής και Γραφής στη χώρα μας έγιναν 6.303 δημόσιες συμβάσεις συνολικής αξίας άνω των 86 εκατομμυρίων ευρώ!
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις, που θεσπίστηκε στις 8-2-2021 με την ΚΥΑ 14900 (ΦΕΚ Β/466/2021), η εφαρμογή περιβαλλοντικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις αναμένεται να συμβάλει:
– Στη μείωση του ενεργειακού και οικολογικού αποτυπώματος, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
– Στη μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον.
– Στην αειφόρο και αποδοτικότερη χρήση των φυσικών πόρων και της ενέργειας.
– Στην προώθηση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας.
– Στην εξοικονόμηση δημοσίων πόρων, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος του κύκλου ζωής.
– Στην τόνωση της ζήτησης των δευτερογενών υλικών, ενισχύοντας την εγχώρια επιχειρηματικότητα, τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες, τις υπηρεσίες επισκευής και επαναχρησιμοποίησης, καθώς και το κυκλικό πρότυπο παραγωγής και κατανάλωσης αντί του γραμμικού.
– Στην ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης για τα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος, στην αναπαραγωγή και επέκταση του μοντέλου προμηθειών και στον ιδιωτικό τομέα.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης παρουσιάζει δεκαπέντε κατηγορίες προϊόντων, υπηρεσιών και έργων, στις οποίες εφαρμόζονται οι ΠΔΣ. Οκτώ από αυτές είναι δεσμευτικής εφαρμογής, δηλαδή οι φορείς οφείλουν σταδιακά να εφαρμόζουν τα περιβαλλοντικά κριτήρια για αυτές:
Κατηγορίες δεσμευτικής εφαρμογής
▪ Χαρτί φωτοαντιγραφής και γραφής
▪ Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οθόνες
▪ Εξοπλισμός απεικόνισης
▪ Εσωτερικός φωτισμός – λαμπτήρες LED
▪ Κλιματιστικά μηχανήματα
▪ Λιπαντικά (αναγεννημένα και βιοαποικοδομήσιμα)
▪ Μεταφορικά μέσα, δηλαδή οχήματα και υπηρεσίες μεταφοράς
▪ Οδοφωτισμός και σηματοδότες κυκλοφορίας
Κατηγορίες μη δεσμευτικής εφαρμογής
▪ Έπιπλα
▪ Προϊόντα κλωστοϋφαντουργίας
▪ Προϊόντα και υπηρεσίες συντήρησης εξωτερικών δημόσιων χώρων
▪ Υποδομές διαχείρισης λυμάτων
▪ Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης
▪ Σχεδιασμός οδοποιίας, κατασκευή και συντήρηση
▪ Σχεδιασμός κτιρίων γραφείων, κατασκευή και διαχείριση
Για παράδειγμα, εφαρμόζοντας τα κριτήρια των ΠΔΣ για την προμήθεια φωτοαντιγραφικού χαρτιού, ένας οργανισμός θα μπορούσε να επιλέξει την προσφορά ενός προμηθευτή που προσφέρει ανακυκλωμένο χαρτί, να διαλέξει εξοπλισμό ο οποίος καταναλώνει λιγότερη ενέργεια (ανώτερης ενεργειακής κλάσης), οχήματα τα οποία έχουν χαμηλότερες εκπομπές ρύπων, έπιπλα τα οποία είναι από δεύτερο χέρι κ.λπ.
Πέρα από την εφαρμογή των περιβαλλοντικών κριτηρίων, οι ΠΔΣ μπορούν να συμβάλουν άμεσα στην Κυκλική Οικονομία, υιοθετώντας επιπρόσθετα χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις μπορούν να οριστούν ως «οι διαδικασίες με τις οποίες οι δημόσιες αρχές προμηθεύονται αγαθά ή αναθέτουν έργα και υπηρεσίες που επιδιώκουν να συνεισφέρουν σε κλειστούς κύκλους ενέργειας και υλικών εντός των αλυσίδων εφοδιασμού, ενώ παράλληλα ελαχιστοποιούνται ή/και αποφεύγονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες και η δημιουργία αποβλήτων καθ’ ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους». Σε αυτές τις συμβάσεις δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε κριτήρια που αφορούν στην ανθεκτικότητα και τη δυνατότητα
επισκευής, στην επαναχρησιμοποίηση και στη χρήση υπηρεσιών έναντι αγαθών.
Η ιστοσελίδα των ΠΔΣ του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων https://www.mindev.gov.gr/πράσινες-δημόσιες-συμβάσεις/ προσφέρει επικαιροποιημένες πληροφορίες στις αναθέτουσες αρχές, στις επιχειρήσεις, σε θεσμικούς φορείς, σε κοινωνικούς φορείς και γενικότερα σε κάθε ενδιαφερόμενο, σχετικά με δράσεις για τις ΠΔΣ, την πρόοδο υλοποίησης των επιμέρους δράσεων και τα αποτελέσματα υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης.
Ακολουθήστε το έργο μας LIFE-IP CEI-Greece – «Εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα» https://circulargreece.gr για να δείτε την εφαρμογή των ΠΔΣ στην πράξη κατά την υλοποίηση των πιλοτικών μας δράσεων. Το έργο συντονίζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και υλοποιείται σε συνεργασία με 19 εταίρους. Συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Πράσινο Ταμείο.
Ζωή Γαϊτανάρου, Μηχανικός μεταλλείων-μεταλλουργός, Μηχανική Περιβάλλοντος MSc, ειδικός Διαχείρισης Αποβλήτων του Πράσινου Ταμείου για το έργο LIFE-IP CEI-Greece «Circular Greece»
Το άρθρο δημοσιεύθηκε σε Ειδική Έκδοση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, στην “Εφημερίδα των Συντακτών” (Τεύχος 26-27.03.2022).
