Το πλάνο της Ελλάδας για την καταπολέμηση των αποβλήτων τροφίμων.
Ο περιορισμός των αποβλήτων τροφίμων, και ειδικά εκείνου του κλάσματός τους που σπαταλήθηκε (π.χ. τρόφιμα που δεν καταναλώθηκαν ενώ ήταν ασφαλή για κατανάλωση), αποτελεί μια μεγάλη περιβαλλοντική, ηθική και οικονομική πρόκληση για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: την Πολιτεία και τη δημόσια διοίκηση, τις επιχειρήσεις, τους καταναλωτές, την επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών.
Η περιβαλλοντική πρόκληση είναι σαφής και μεγάλη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι περίπου το 30% των τροφίμων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση χάνεται, κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, ποσότητα που αντιστοιχεί σε περίπου 1,3 δισεκατομμύρια τόνους τροφίμων και ευθύνεται για εκπομπές αερίων θερμοκηπίου περίπου 3,3 δισεκατομμυρίων ισοδύναμων τόνων CO2. Η οικονομική πρόκληση είναι επίσης σημαντική, αφού σε παγκόσμιο επίπεδο, η ετήσια οικονομική ζημία που προκύπτει από τα απόβλητα τροφίμων εκτιμάται στα US$940 δισεκατομμύρια, ενώ στην ΕΕ μόνο εκτιμάται σε €143 εκατομμύρια. Το τρίτο σκέλος, η ηθική πρόκληση, είναι ανεπίτρεπτη! Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), τα απόβλητα τροφίμων συνεισφέρουν στην επισιτιστική ανασφάλεια, επιφέροντας μείωση στη διαθεσιμότητα των τροφίμων και περιορίζοντας την πρόσβαση σε ασφαλή, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά κι οικονομικά προσιτά τρόφιμα, λόγω αύξησης των τιμών των τροφίμων και μείωσης του εισοδήματος των παραγωγών. Υπολογίζεται ότι σήμερα 811 εκατομμύρια άνθρωποι, το 9,9% του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρουν από πείνα, πολύ περισσότεροι αντιμετωπίζουν το φάσμα της επισιτιστικής ανασφάλειας, ενώ, λόγω της γεωπολιτικής κατάστασης και του πληθωρισμού αναμένεται αυτός ο αριθμός να αυξηθεί δραματικά.
Για την αντιμετώπιση της τριπλής αυτής πρόκλησης, το 2015 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) υιοθέτησε τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων ως έναν από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης για το 2030. Έτσι, μέσω του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης 12.3 ζητείται η μείωση κατά το ήμισυ των κατά κεφαλήν παραγόμενων αποβλήτων τροφίμων, σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτών, και η μείωση των απωλειών τροφίμων, σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων αυτών από τη συγκομιδή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε συνέχεια της δέσμευσής της στη βιώσιμη ανάπτυξη και την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, υιοθέτησε το στόχο αυτό και ανέπτυξε ένα αναλυτικό και συνεκτικό πλαίσιο για τη μέτρηση των αποβλήτων τροφίμων και την ανάπτυξη δράσεων για τη μείωσή τους.
Στη χώρα μας, με το ν.4819/2021 (άρθρο 20), υιοθετείται συγκεκριμένος εθνικός ποσοτικός στόχος για τη «μείωση κατά τριάντα τοις εκατό (30%) σε σχέση με τα παραγόμενα απόβλητα τροφίμων το έτος 2022, των κατά κεφαλήν αποβλήτων τροφίμων σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτή», όπως επίσης υιοθετείται μη ποσοτικός στόχος για τη λήψη μέτρων με στόχο τη «μέχρι το 2030, μείωση των απωλειών τροφίμων κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και εφοδιασμού».
Με απώτερο σκοπό την επίτευξη αυτών των ποιοτικών και ποσοτικών στόχων, μέσα από το έργο LIFE-IP CEI-Greece – «Εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα», αναπτύσσονται μία σειρά από δράσεις που στηρίζουν και διαμορφώνουν την προσπάθεια για την ποσοτικοποίηση και την μείωση των αποβλήτων τροφίμων σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων: την πρωτογενή παραγωγή, την επεξεργασία-μεταποίηση, τη λιανική πώληση και άλλη διανομή τροφίμων, την κατανάλωση στα εστιατόρια, τις υπηρεσίες εστίασης και τα νοικοκυριά. Μία από τις κύριες δράσεις του έργου στον τομέα αυτό είναι η ανάπτυξη του Ειδικού Προγράμματος Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων Τροφίμων, το οποίο εξειδικεύει και συμπληρώνει τις δράσεις για την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων του Εθνικού Προγράμματος Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων (ΕΠΠΔΑ) 2021-2030, καλύπτοντας, παράλληλα με αυτό, την υποχρέωση της χώρας βάσει της αναθεωρημένης Οδηγίας για τα απόβλητα (2028/851/ΕΕ), καθώς και την υλοποίηση του μέτρου ΑΣΑ.8 «Σχέδιο Δράσης για τη Μείωση των Αποβλήτων Τροφίμων» του νέου Εθνικού Σχεδίου για τη Διαχείριση Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) 2020-2030.
Το Ειδικό Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων Τροφίμων, περιλαμβάνει δράσεις που μπορεί να εφαρμοστούν τόσο οριζόντια όσο και εξειδικευμένα σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων.
Στις οριζόντιες δράσεις περιλαμβάνονται προτάσεις για:
- Την καταγραφή της γνώσης
- Την υποστήριξη της έρευνας και της καινοτομίας
- Την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση
- Την εκπαίδευση και την κατάρτιση
- Τη βελτίωση της διακυβέρνησης σχετικά με τα απόβλητα τροφίμων
- Την αναδιανομή / δωρεά τροφίμων και
- Την ανάπτυξη και ενίσχυση εθελοντικών συμφωνιών για την πρόληψη αποβλήτων.
Το πρόβλημα σε αριθμούς
Δεν υπάρχουν ακόμη ακριβή στοιχεία για την παραγωγή αποβλήτων τροφίμων. Σύμφωνα με τις καλύτερες διαθέσιμες εκτιμήσεις, στην Ευρωπαϊκή Ένωση η ετήσια ποσότητα ανέρχεται στα 129 εκατομμύρια τόνους, εκ των οποίων το 24,9% εμφανίζεται στην πρωτογενή παραγωγή, το 23,7% στην επεξεργασία-μεταποίηση, το 5,1% στη λιανική πώληση και στη διανομή, το 8,0% στις υπηρεσίες εστίασης, ενώ το 38,3% στα νοικοκυριά.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης που πρόσφατα ολοκληρώθηκε από την ομάδα μας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, στην Ελλάδα, σε επίπεδο νοικοκυριού ο καθένας από εμάς παράγει κατά μέσον όρο 98,5 κιλά αποβλήτων τροφίμων το έτος.
Άρθρο των:
Κ. Λαζαρίδη, Καθηγήτρια, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Κ. Αμπελιώτης, Καθηγητής, Τμήμα Οικονομίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Χ. Χρόνη, Επιστημονική Συνεργάτιδα, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, Ειδική Έκδοση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, 4-5/6/2022.
